Liria e shtypit “e shtypur” nga pesha e politikës

Etika profesionale pothuajse mungon, kapja e mediave nga politika dhe pamundësia financiare janë vetëm disa nga çështjet kryesore që e bëjnë peizazhin mediatik shqiptar veçanërisht alarmant.

Intervistë e Kryetarit të KSHM, Koloreto Cukali për Balcanicaucaso

28/06/2024 – Nga Luisa Chiodi 

Pavarësia e mediave është një temë që ngjall shumë shqetësime në Shqipëri, veçanërisht në dritën e një kontrolli pothuajse total nga qeveria që ka shndërruar mjetet kryesore të komunikimit në mjete të propagandës politike. Ne folëm me Koloreto Cukalin, gazetar dhe producent që prej vitit 2017 kryeson Këshillin Shqiptar të Mediave, një organizatë që ka për qëllim të vendosë standarde etike për profesionin e gazetarisë dhe të prezantojë mekanizmat e vetërregullimit të mediave.

Ju drejtoni Këshillin Shqiptar të Mediave, një organizatë që promovon vetërregullimin e mediave. Çfarë përfaqëson kjo?

Këshilli Shqiptar i Mediave është një produkt i importuar, do të thosha, nga Europa. BE-ja mbështet vetërregullimin e mediave dhe shtyn për krijimin e të ashtuquajturve këshilla të mediave [siç parashikohet edhe nga Rregullorja Evropiane për Lirinë e Mediave e miratuar së fundmi, red.]. Këto janë organe ku publiku mund të drejtohet për të paraqitur ankesa për sjelljen e mediave.

Nuk ishte e lehtë të krijohej ky Këshill, është një rrugëtim që kemi nisur prej disa vitesh dhe qeveria jonë ka bërë gjithçka për ta sabotuar atë.

Politika shqiptare gjithmonë kërkon të kontrollojë mediat, por kryeministri aktual është angazhuar më shumë se të tjerët në këtë drejtim: duke mos mundur të tregojë rezultate konkrete, punon me propagandë mediatike për të treguar se gjithçka shkon mirë.

Në një mënyrë ose tjetër, qeveria shqiptare kontrollon shumicën e rrjeteve televizive. Studimi Media Ownership Monitor realizuar nga BIRN ekzaminon pikërisht këtë kontroll të hollësishëm të mediave tradicionale nga qeveria. Në rastin e TV-ve, shumica e pronarëve janë biznesmenë, të ashtuquajtur oligarkë, të cilët në këmbim të propagandës pro qeverisë marrin kontrata publike. Është një situatë që zgjat prej vitesh.

Fusha e vetme që kryeministri dhe kryetari i Bashkisë së Tiranës – dy njerëzit më të rëndësishëm të vendit – nuk mund të kontrollojnë plotësisht janë mediat online. Për vite kanë kërkuar të prezantojnë një ligj për shpifjen që do të rregullonte edhe mediat online. Këshilli ynë ka tentuar ta bllokojë atë me një fushatë mobilizimi; kemi marrë mbështetjen e shumë gazetarëve dhe mediave dhe gjithashtu Bashkimi Evropian na ka mbështetur për një kohë. Në një moment ka ndërhyrë edhe Komisioni i Venecias me një opinion që vlerësonte dhe në fakt rrëzonte propozimin e ligjit.

Ka rregullore evropiane që herët a vonë Shqipëria do të duhet t’i prezantojë: direktiva e re kundër SLAPP, për shembull, shkon në një drejtim të kundërt me atë të kryeministrit tonë, por ky është një temë për të cilën ende nuk flitet në Shqipëri.

Fatkeqësisht ka shumë probleme, ka shumë shpifje, etika profesionale është në nivelin më të ulët ndonjëherë. Mediat bëjnë shantazhe ndaj politikanëve, ndaj biznesmenëve, për të bërë para. Nuk ka një klimë të mirë.

Këshilli Shqiptar i Mediave përpiqet të kundërshtojë këtë prirje, veçanërisht në temën e etikës së gazetarisë. Një detyrë mjaft e vështirë…

Është e vështirë sepse qeveria po bën gjithçka për të sabotuar këtë nismë. Kryeministrit i duhet të thotë se vetërregullimi nuk funksionon dhe mediat afër qeverisë nuk marrin pjesë në nismën tonë sepse dikush ka bërë presion ndaj tyre.

Në Shqipëri nuk ka organizata profesionale ose sindikata të gazetarëve?

Jo, ka vetëm shoqata që merren me mediat, por nuk janë sindikata, as organizata profesionale, dhe asnjëra nga këto organizata nuk është në gjendje të mobilizojë siç do të bënte një sindikatë.

Cili është sipas jush arsyeja?

Është një histori e gjatë. Sindikatat janë shkatërruar nga regjimi komunist. Nuk kemi një traditë sindikale të vërtetë. Pastaj diktatura ka shkatërruar frymën bashkëpunuese të popullatës. Njerëzit nuk duan më të jenë pjesë e një organizate sepse për 45 vjet janë detyruar të jenë pjesë e organizatave të partisë.

Megjithatë, ka pasur disa lëvizje: për shembull për mbrojtjen e mjedisit ka pasur nisma që kanë lëvizur shoqërinë shqiptare.

Personalisht nuk shoh një ndikim të vërtetë as në këtë rast. Kjo lloj lëvizjeje arrin të bëjë diferencën vetëm nëse arrin të angazhojë Bashkimin Evropian ose ndonjë organizatë tjetër ndërkombëtare që thotë “Jo, këtë nuk mund ta bëni”, sepse këtu çdo rezistencë është e kotë.

Pra, ndërhyrja politike është një problem themelor.

Është modeli i biznesit problemi i vërtetë i mediave. Në vitet e fundit publiku nuk paguan më: më parë kishte gazeta, publiku i blinte, tani askush nuk do të paguajë më sepse pritet që informacioni të jetë falas.

Këtu mungojnë numrat për të mbajtur në këmbë edhe botimet e vogla. Fondet për mediat janë publike dhe kontrollohen nga politika ose vijnë nga oligarkët që blejnë reklama. Pastaj ka para që vijnë nga krimi i organizuar, nga droga, nga krimi…

Nuk ka mënyrë për të qenë financiarisht të pavarur. Zgjidhur problemin e burimeve, zgjidhet pothuajse gjithçka. Zgjidhja është një: Bashkimi Evropian duhet të financojë mediat, pra të gjejë mekanizma që, për një periudhë le të themi 5-vjeçare, të bëjnë mediat të forta dhe të pavarura.

Sot të vetmet media që bëjnë diferencën janë ato të financuara nga donatorët, për shembull BIRN, Citizens Channel, Faktoje.al, por janë shumë pak. Duhet në vend të kësaj të ndihmojnë mediat komerciale që duan të bëjnë gazetari të mirë.

Cila është situata në lidhje me sigurinë e gazetarëve në Shqipëri?

Një anëtar i Këshillit tonë të etikës, që është gjithashtu profesor në Universitetin e Tiranës, një herë më tha: “Në Shqipëri nuk vriten gazetarët sepse nuk ka nevojë, e kanë vrarë tashmë gazetarinë”. Qeveria nuk ka nevojë të kërcënojë gazetarët, çështjet i zgjidh drejtpërdrejt duke u marrë me pronarët e mediave.

Ka kërcënime që vijnë nga krimi i organizuar, por nga sa di unë shumë gazetarë nuk i denoncojnë më sepse kanë perceptimin që policia nuk është shumë e motivuar për të ndihmuar gazetarët.

Procesi i integrimit evropian ka luajtur një rol gjatë këtyre viteve për mbrojtjen e lirisë së mediave në Shqipëri?

Nuk shoh asnjë ndikim të vërtetë. Për shembull, disa muaj më parë, [qeveria] bëri disa shtesa në ligjin për Autoritetin e Mediave Audiovizive, por bëri pikërisht minimumin e kërkuar. Edhe pse Komisioni i Venecias u shpreh qartë, [qeveria] bëri vetëm ndryshime të vogla, formale…

Kemi tentuar të bëjmë pak presion, por shumë shpesh nuk dihet çfarë ndodh, pothuajse asgjë nuk është transparente. Tani thuhet se po punojnë mbi Kapitullin 21 të acquis (kushtuar rrjeteve transeuropiane, red.), por nuk dihet kush, çfarë, si, kur po e bën. Nuk ka transparencë në asnjë nivel.

Edhe kur [qeveria] takon përfaqësuesit e OSBE-së ose të Këshillit të Evropës, askush nuk vjen tek ne dhe konsultimet shpesh janë vetëm formale.

Sipas jush, çfarë roli kanë mediat ndërkombëtare? Nëse flasin për Shqipërinë dhe ngrenë çështje të caktuara, kanë një ndikim edhe në nivelin e brendshëm?

Dy ose tre vjet më parë takova një gazetare italiane që punonte si freelance për disa media dhe më tha: “Nëse shkruaj kritikisht për Shqipërinë, askush nuk më publikon, më kanë thënë qartë…”

Pastaj ka raste kur kryeministri shqiptar pritet në një program italian dhe askush nuk i bën asnjë pyetje të vërtetë…

përkthyer nga Italishtjame ndihmën e IA