Më 30 prill 2020 u nënshkrua deklarata e Raportuesit të Posaçëm të Kombeve të Bashkuara (OKB) për Lirinë e Mendimit dhe Shprehjes, e Përfaqësuesit për Lirinë e Medias pranë Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), si dhe e Raportuesit të Posaçëm për Lirinë e Shprehjes pranë Organizatës së Shteteve Amerikane (OAS).

 

DEKLARATË E PËRBASHKËT PËR LIRINË E SHPREHJES DHE ZGJEDHJET NË EPOKËN DIXHITALE

 

Raportuesit i Posaçëm i Kombeve të Bashkuara (OKB) për Lirinë e Mendimit dhe Shprehjes, Përfaqësuesi për Lirinë e Medias pranë Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), si dhe Raportuesit i Posaçëm për Lirinë e Shprehjes pranë Organizatës së Shteteve Amerikane (OAS),

Pasi diskutuan këto çështje me ndihmën e ARTICLE 19, Fushata Globale për Shprehjen e Lirë dhe të Qendrës për Ligj dhe Demokraci (CLD);

Duke kujtuar dhe riafirmuar Deklaratat tona të Përbashkëta të 26 nëntorit 1999, 30 nëntorit 2000, 20 nëntorit 2001, 10 dhjetorit 2002, 18 dhjetorit 2003, 6 dhjetorit 2004, 21 dhjetorit 2005, 19 dhjetorit 2006, 12 dhjetorit 2007, 10 dhjetorit 2008, 15 majit 2009, 3 shkurtit 2010, 1 qershorit 2011, 25 qershorit 2012, 4 majit 2013, 6 majit 2014, 4 majit 2015, 4 majit 2016, 3 marsit 2017, 2 majit 2018 dhe 10 korrikut 2019;

 Duke nënvizuar rolin thelbësor që luajnë liria e shprehjes dhe informimit, media e lirë, e pavarur dhe e larmishme si edhe Interneti falas dhe i aksesueshëm luajnë për të garantuar zgjedhje të lira dhe të ndershme, përfshirë referendumet, sidomos në informimin e publikut rreth partive dhe kandidatëve si dhe platformave të tyre;

Duke vënë në pah rolin e medias shtetërore gjatë zgjedhjeve, kudo që ajo ekziston, sidomos për t’iu garantuar kandidatëve dhe palëve akses të barabartë te publiku, si platformëpër debat politik dhe informim të paanshëm dhe të saktë mbi çështjet zgjedhore;

Duke njohur rëndësinë që ka për demokracinësi peizazhi mediatik dinamik me debat publik konstruktiv mbi çështje me interes publik, ashtu edhe aksesi i publikut në një larmi të gjerë informacioni dhe idesh;

 Të vetëdijshëm për sfidat bashkëkohore me të cilat përballet liria e shprehjes dhe liria e medias, tëcilat janë shfaqur edhe për shkak të evoluimit të konsiderueshëm të mjeteve të komunikimit, konvergjencës mes medias tradicionale dhe dixhitale, rolit gjithnjë e më të spikatur të medias sociale dhe teknologjive dixhitale, si edhe nevojës për një kuadër normativ që disiplinon lirinë e shprehjes për të reflektuar këto ndryshime dhe për të nxitur mbikëqyrjen transparente dhe llogaridhënëse në moderimin e përmbajtjes së internetit;

Të ndërgjegjshëm për potencialin pozitiv të teknologjisë dixhitale gjatë zgjedhjeve, përfshirë faktin se u ofron zgjedhësve akses nëinformacion dhe i fuqizon që të shprehin opinionet e tyre dhe të ndërveprojnëdrejtpërdrejtë me kandidatët, si edhe u ofron kandidatëve dhe partive – edhe ato me kapacitete të kufizuara – mundësinë që të përhapin mesazhet e tyre dhe të mobilizojnë mbështetje;

Duke shprehur shqetësim të thellë për kërcënimet dhe sulmet e dhunshme me të cilat mund të përballen gazetarët gjatë zgjedhjeve dhe faktin se fushatat e përbaltjes që shënjestrojnë gazetarët, sidomos gazetaret, cenojnë punën e tyre si dhe besimin e publikut te gazetaria;

Duke u bërë thirrje qeverive që të mos abuzojnë me pozitën e tyre për ta bërë mbulimin mediatik të njëanshëm, qoftë të medias shtetërore apo medias private, apo duke përhapur propagandë që mund të ndikojë te rezultati i zgjedhjeve;

Duke denoncuar keqinformimin, çinformimin dhe dezinformimin si edhe “gjuhën e urrejtjes” të cilat mund të provokojnë dhe madje të acarojnë tensione zgjedhore, duke u bërë thirrje partive dhe kandidatëve të shmangin përdorimin e qëllimshëm të këtyre lloj deklaratash me qëllim që të rrisin kapitalin zgjedhor si dhe duke njohur rolin e rëndësishëm qërregullatorët e pavarur zgjedhorëluajnë në trajtimin e këtyre formave të shprehjes dhe në nxitjen e aksesit në informacion;

Të alarmuar për keqpërdorimin e medias si nga aktorët shtetërore ashtu edhe ato privatë për të minuar proceset zgjedhore, edhe përmes formave të ndryshme të sjelljes joautentike dhe përdorimittë “propagandës së automatizuar” (mjete automatike që ndikojnë sjelljen);

Të shqetësuar se shumë Shtete po miratojnë ligje të cilat, edhe pse formalisht të justifikuara nga problemet e paraqitura më lart, kufizojnë në mënyrë të padrejtë lirinë e shprehjes, zgjerojnë kontrollin e Shtetit mbi median, si dhe kufizojnë lirinë e internetit dhe/ose mundësinë e palëve të ndryshme që të mbledhin të dhëna personale;

Duke dënuar me forcëkufizimet mbi aksesin e publikut në internet, përfshirë bllokimin e pjesshëm apo tërësor të tij, gjë që kufizon rëndësi aftësinë e medias, partive, kandidatëve dhe palëve të tjera që të komunikojnë me publikun, ashtu edhe aksesin në informacion për pjesëtarët e publikut;

 Duke theksuar nevojën për rregulla dhe sisteme solide që imponojnë transparencë të partive dhe kandidatëve lidhur me shpenzimet mediatike gjatë zgjedhjeve;

 Duke pasur në vëmendje faktin se në mbarë botën është planifikuar të mbahen zgjedhje gjatë pandemisë së COVID-19, duke i krijuar kështu pengesa të reja raportimit që ndonjëherëështë i imponuar padrejtësisht nga aktorët shtetërorë, në njëkohë kur zgjedhësit kanë nevojë thelbësore për akses në informacion dhe ide me qëllim që të bëjnë zgjedhje të mirinformuara në zgjedhje;

Miratuan, më 30 prill 2020, në kuadrin e kremtimit të Ditës Botërore të Lirisë së Shtypit, këtë Deklaratë të Përbashkët për Lirinë e Shprehjes dhe Zgjedhjet në Epokën Dixhitale:

 

1. Rekomandime për Shtetet

 

a) Parime të Përgjithshme

i. Shtetet duhet të miratojnë një kuadër rregullator dhe institucional që nxit median e lirë, të pavarur dhe të larmishme, si në sektorin e medias tradicionale ashtu edhe në atë të medias dixhitale, që të jetëe aftë t’iu ofrojë zgjedhësve akses në informacion të plotë, të saktë dhe të besueshëm rreth partive, kandidatëve dhe procesit zgjedhor nëtërësi;

ii. Shtetet duhet të nxisin aksesin efektiv në Internet dhe në teknologji dixhitale për të gjitha pjesët e popullsisë, edhe duke ngushtuar hendeqet dixhitale me bazë gjinie, race, përkatësie etnike, aftësie të kufizuar, statusi socioekonomik dhe baza të tjera, si edhe duke miratuar kritere dhe politika të qarta që garantojnë respektimin e parimit tëpaanshmërisë së rrjetit.

iii. Shtetet duhet të garantojnë që çdo kufizim që i vihet lirisë së shprehjes gjatë periudhave zgjedhore të jetë në përputhje me të drejtën ndërkombëtare lidhur me tri kriteret testuese të ligjshmërisë, legjitimitetit të qëllimit, si dhe nevojës e cila nënkupton si vijon:

• Nuk duhet të ketë censurë paraprake të medias, as përmes mjeteve si bllokimi administrativ i faqeve të internetit mediatike apo bllokimittë Internetit;
• Çdo kufizim i të drejtës për të përhapur deklarata zgjedhore duhet të jetë në përputhje me standardet ndërkombëtare, ku figurat publike duhet të kenë detyrimin të tolerojnë masë më të lartë kritike dhe mbikëqyrjeje sesa qytetarët e thjeshtë;
• Nuk duhet të ketë ligje dezinformimi që janë të përgjithshme apo të paqarta, si p.sh. ndalime për përhapjen e “informacionit të rremë” apo “të informacionit joobjektiv”.
• Çdo kufizim që i vihet medias kur raporton mbi sondazhe të opinionit publik gjatë zgjedhjeve duhet të jetë në përputhje rigoroze edhe me tri kriteret testuese.

 

iv. Aktorët shtetërorë nuk duhet të përdorin kurrë pozitën apo fuqinë e tyre që të ndërmarrin masa për të ndikuar padrejtësisht te raportimi i medias, përfshirë këtu edhe gjatë zgjedhjeve, qoftë me masa të drejtpërdrejta siç është licencimi i medias ose ushtrimi i kontrollit mbi median publike apo rregullatorët e medias, apo me masa të tërthorta si kufizimi i aksesit në letër shtypi, në frekuenca radiofonike apo në mundësinë e operatorëve mediatikë që të shpërndajnë produktet e tyre lirshëm në mbarë vendin.

v. Aktorët shtetërorë duhet t’i garantojnë medias që të gëzojë qenësisht aksesinte burimet zyrtare të informacionit dhe te kandidatët që garojnë për post publik, si edhe që të mos përballet me pengesa të padrejta gjatë përhapjes së informacionit dhe ideve, përfshirë këtu gjatë pandemisë së shëndetit publik COVID-19, duke përfshirë edhe zbatimin e parimeve të kësaj Deklarate të Përbashkët.

 

b) Mbulimi i Zgjedhjeve nga ana e Medias

 

i. Mediat, si ato tradicionale edhe ato digjitale, përgjatë periudhave zgjedhore,duhet të përjashtohen nga përgjegjësia në lidhje me shpërndarjen e deklaratave të bëra drejtpërsëdrejti nga partitë apo nga kandidatët, përveç rasteve kur ato deklarata janë gjykuar posaçërisht si të paligjshme nga një gjykatë apo trupë rregullatore e pavarur dhe e paanshme, ose kur ato deklarata përbëjnë nxitje për dhunë dhe organet e medias kanë pasur mundësi të vërtetë të parandalojnë shpërndarjen e tyre.

ii. Çdo trupë administrative e cila ka autoritetin të mbikëqyrë rregullat në lidhje me mediat përgjatë periudhave zgjedhore duhet të jetë e pavarur nga qeveria dhe vendimet e saj duhet t’u nënshtrohen shqyrtimit gjyqësor në kohë.

iii. Përgjatë periudhave zgjedhore, të gjitha mediat me pronësi publike duhet të sigurohen që publiku të informohet në lidhje me çështjet zgjedhore, të respektojnë rregullat e ngurta të drejtësisë, paanshmërisë dhe ekuilibrit, dhe t’u ofrojnë të gjitha partive dhe kandidatëve mundësi të barabarta për të komunikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë me publikun, qoftë pa pagesë ose sipas tarifave të subvencionuara.

iv. Të gjitha rregullat në lidhje me shpenzimet zgjedhore, hartuar me qëllim krijimin e një fushe loje zgjedhore të barabartë, duhet të vlejnë si për mediat tradicionale edhe për ato digjitale, duke pasur parasysh ndryshimet ndërmjet tyre, përfshirë këtu edhe rregullat në lidhje me transparencën e reklamave politike.

v. Shtetet duhet të bëjnë përpjekje të bashkërenduara për të përkrahur median digjitale dhe aftësinë për të kuptuar informacionet, edhe në lidhje me zgjedhjet.

vi. Nuk duhet të lejohet drejtimi me anë të medias i reklamave politike të synuara, në bazë të të dhënave personale, ndaj individëve, veçanërisht përgjatë periudhave zgjedhore, përveç rasteve kur ata individë japin pëlqim për përdorimin e të dhënave të tyre personale për atë qëllim.

 

c) Kufizimet e Lirisë së Shprehjes/Lirisë së Medias Përgjatë Zgjedhjeve

 

i. Shtetet duhet të shqyrtojnë mbështetjen e masave pozitive për të trajtuar dezinformimin në rrjet, siç janë përkrahja e mekanizmave të pavarur për kontrollin e fakteve dhe fushatat për edukimin e publikut, duke shmangur ndërkohë miratimin e rregullave që kriminalizojnë dezinformimin.

ii. Shtetet duhet të miratojnë ligje përshtatshmërish të qartë dhe përpjesëtimorë që ndalojnë shpërndarjen e deklaratave të hartuara posaçërisht për të penguar të drejtën e individëve për të votuar, siç është shpërndarja e qëllimshme e informacioneve të pasakta në lidhje me vendin dhe kohën e votimit,

iii. Shtetet kanë një detyrim të veçantë të ndërmarrin masa të shpejta dhe të efektshme për të parandaluar, mbrojtur, hetuar, ndjekur ligjërisht dhe ndëshkuar sulmet, kërcënimet, frikësimet dhe ngacmimet, qofshin jashtë rrjetit apo në rrjet, ndaj gazetarëve dhe punonjësve të tjerë te medias, përfshirë këtu edhe ndaj pronës apo familjes së tyre, përgjatë periudhave zgjedhore, veçanërisht kur përfshihen ose kur mund të përfshihen aktorë shtetërorë. Ky detyrim theksohet veçanërisht në rastin e grave gazetare dhe individëve që u përkasin grupeve të margjinalizuara.

iv. Ndërmjetësit në rrjet nuk duhet të jenë përgjegjës për dezinformimin, çinformimin apo keqinformimin e shpërndarë në platformat e tyre, përveç rasteve kur ata ndërhyjnë posaçërisht në përmbajtje ose kur nuk zbatojnë urdhrat e detyrueshëm për heqjen e asaj përmbajtjeje.

 

d) Qasja ne Informacione që kanë të Bëjnë me Zgjedhjet

 

i. Shtetet duhet t’u kërkojnë operatorëve të medias, si asaj tradicionale edhe asaj digjitale, të botojnë informacionet rreth pronësisë së tyre, në përputhje me parimet e mosdiskriminimit dhe testimit me tre pjesë.

ii. Partive dhe kandidatëve duhet t’u kërkohet të jenë transparentë në kohë të përshtatshme, edhe ndaj medias, në lidhje me shpenzimet zgjedhore dhe, veçanërisht, për shpenzimet për mediat tradicionale dhe atyre digjitale, si dhe për përpjekjet e tjera të komunikimit digjital.

iii. Aktorët shtetërorë, përfshirë këtu edhe ata përgjegjës për normimin e zgjedhjeve, duhet të jenë plotësisht transparentë në lidhje me marrëveshjet apo partneritetet e tyrenë lidhje me zgjedhjet, qofshin ato zyrtare apo jozyrtare, me ndërmjetësuesit në rrjet dhe, veçanërisht, me kompanitë e mediave digjitale dhe sociale.

 

2. Rekomandimet për Aktorët Jo-Shtetërorë

 

a) Aktorët Digjitalë

 

i. Ndërmjetësit në rrjet dhe mediat digjitale duhet të zbatojnë Parimet Udhëheqëse të OKB-së për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut si dhe të zbatojnë kujdesin e nevojshëm për t’u siguruar se produktet, politikat dhe praktikat e tyre, edhe në fushat e grumbullimit të të dhënave private dhe mikro-synimit të mesazheve, nuk ndërhyjnë tek të drejtat e njeriut.

ii. Mediat dhe platformat digjitale duhet të bëjnë përpjekje të arsyeshme për miratimin e masave që u mundësojnë përdoruesve qasjen në pikëpamje dhe këndvështrime politike të shumëllojshme. Veçanërisht, ata duhet të sigurohen që mjetet e automatizuara, siç është edhe renditja algoritmike, me apo pa qëllim, të mos pengojnë padrejtësisht qasjen tek përmbajtjet në lidhje me zgjedhjet dhe gjindshmërinë e pikëpamjeve të larmishme të përdoruesve.

 

iii. Ndërmjetësit kryesorë në rrjet, si pjesë të verifikimeve të detyrueshme që duhet të bëjnë, duhet të shqyrtojnë edhe mundësinë e një vlerësimi për të parë nëse produktet, politikat e tyre ose praktikat që ata ndjekin për reklamat politike, kufizojnë në mënyrë arbitrare mundësinë e kandidatëve ose partive për të përcjellë mesazhet e tyre.

iv. Media digjitale dhe ndërmjetësit në rrjet duhet të bëjnë përpjekje të arsyeshme për të trajtuar dezinformimin, çinformimin, dhe keqinformimin, si dhe informacionet spam që kanë lidhje me zgjedhjet, përfshirë përmes verifikimit të pavarur të fakteve dhe formave të tjera, siç janë arkivat e reklamave, moderimi i duhur i përmbajtjes dhe vendosja e shenjave për ta bërë të vëmendshëm publikun.

v. Aktorët digjitalë, kur është e nevojshme, duhet të jenë transparentë në lidhje me përdorimin dhe ndikimet praktike që mund të sjellë çdo mjet i automatizuar që ata përdorin – pa qenë të detyruar të bëjnë transparent kodifikimin e posaçëm me të cilin veprojnë këto mjete – në çdo rast dhe për aq sa këto mjete ndikojnë në grumbullimin e të dhënave, reklamat që synojnë grupe të caktuara, si dhe përdorimin e përbashkët, renditjen dhe/ose heqjen e përmbajtjes, veçanërisht përmbajtjes që ka lidhje me zgjedhjet.

 

b) Palët e tjera të interesit

 

i. Transmetuesit nuk duhet të ndërhyjnë në transmetimin e përmbajtjes zgjedhore të palëve të treta, përveçse kur ata janë urdhëruar ta bëjnë këtë nga një gjykatë ose një organ rregullator i pavarur dhe i paanshëm (përfshirë edhe ato me natyrë administrative), ose kur janë thuajse të sigurt se kjo është e nevojshme për të parandaluar një dëm të qenësishëm që mund t’i bëhet një interesi legjitim, si për shembull përmes një akti dhune.

ii. Partitë, politikanët dhe kandidatët nuk duhet të ndërmarrin hapa që kufizojnë mundësitë e mediave dhe gazetarëve për të disponuar komunikimet publike që ata bëjnë në lidhje me zgjedhjet.

iii. Mediat, si ato tradicionale, ashtu edhe ato digjitale, duhet të bëjnë transparente metodologjitë e përdorura për çdo sondazh të opinionit publik që ato kryejnë ose për të cilin raportojnë.

 

OSBE në Shqipëri ka dhënë një deklaratë për shtyp në Ditën Botërore të Lirisë së Shtypit në të cilën thotë se qëndron përkrah gazetarëve shqiptarë në misionin e tyre, veçanërisht në kohë krize si pandemia COVID-19.

Gjithashtu në deklaratën zyrtare ripërmenden rekomandimet e OSBE-së për median. Një ndër to tështë edhe vetërregullimi i medias si një alternativë e rëndësishme në mirëfunksionimin e saj në ndryshim nga rregullimi përmes qeverisë.

Deklarata e plotë e  OSBE-së

Në Ditën Botërore të Lirisë së Shtypit, Prezenca e OSBE-së në Shqipëri qëndron përkrah gazetarëve shqiptarë në përmbushjen e misionit kritik të medias në çdo vend demokratik e në çdo kohë, veçanërisht në kohë krize si kjo e pandemisë COVID-19. Ne i mbështetim gazetarët në përpjekjet e tyre për kontrata pune të mirëfillta, për më shumë qasje në informacion, për liri shprehjeje dhe për më shumë profesionalizëm.

Me  këtë rast, përsëritim edhe rekomandimet e OSBE-së që gazetarët të lejohen në veprimtari publike, veçanërisht gjatë fushatave zgjedhore; që pronësia e medias të mos jetë e përqendruar; dhe që shpifja të hiqet plotësisht nga Kodi Penal. Ne nxitim vetërregullimin e medias si një alternative më e mirëkrahasuar me rregullimin nga ana e qeverisë.